Dieta w niedoczynności tarczycy
W dzisiejszym artykule dowiesz się czym jest niedoczynność tarczycy (NT), jakie badania warto wykonać w kierunku tej choroby, jak wygląda leczenie NT. Ponadto, otrzymasz wiele przydatnych informacji dotyczących odżywiania w chorobie jaką jest niedoczynność tarczycy. Tarczyca jest gruczołem wydzielania wewnętrznego produkującym tyroksynę, trójjodotyroninę oraz kalcytoninę. Hormony gruczołu tarczowego wpływają m.in. na metabolizm białek, węglowodanów, tłuszczy […]
W dzisiejszym artykule dowiesz się czym jest niedoczynność tarczycy (NT), jakie badania warto wykonać w kierunku tej choroby, jak wygląda leczenie NT. Ponadto, otrzymasz wiele przydatnych informacji dotyczących odżywiania w chorobie jaką jest niedoczynność tarczycy.
Tarczyca jest gruczołem wydzielania wewnętrznego produkującym tyroksynę, trójjodotyroninę oraz kalcytoninę. Hormony gruczołu tarczowego wpływają m.in. na metabolizm białek, węglowodanów, tłuszczy i cholesterolu. Poza tym odgrywają istotną rolę w pobudzaniu mięśnia sercowego oraz pracy układu nerwowego i mózgu. Oddziałują na funkcjonowanie większości tkanek organizmu . Tarczyca jest odpowiedzialna za około 30% spoczynkowej przemiany materii, dlatego przy niedoborze hormonów tarczycy dostarczana z pożywieniem energia jest magazynowana w postaci tkanki tłuszczowej, co w konsekwencji prowadzi do nadwagi i otyłości. Niedoczynność tarczycy charakteryzuje się niedoborem lub nieprawidłowym działaniem hormonów wydzielanych przez gruczoł tarczowy. Choroba ta w wyniku niedoboru hormonów tarczycy objawia się spowolnieniem procesów metabolicznych. Częstą przyczyną niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy. Jest to schorzenie o podłożu autoimmunologicznym (wynikającym z nieprawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego).Do pozostałych przyczyn niedoczynności tarczycy zalicza się:
- całkowite lub częściowe wycięcie tarczycy,
- nadmierną podaż jodu,
- stan po leczeniu jodem promieniotwórczym lub po radioterapii,
- wrodzoną niedoczynność tarczycy,
- niedoczynność polekową – wynikającą z nieodpowiedniej dawki lub przedawkowania leków tyreostatycznych (przeciwtarczycowych) stosowanych w leczeniu nadczynności tarczycy,
- oporność receptorów na hormony tarczycy,
- znaczny niedobór jodu w diecie,
- urazy przysadki mózgowej,
- guzy podwzgórza.
OBJAWY
Niedoczynność tarczycy jest poważnym problemem zdrowotnym XXI wieku. Jest to jedna z dziesięciu najczęściej występujących chorób wśród kobiet.Do najczęstszych objawów niedoczynności tarczycy należy:- zmęczenie, zwłaszcza w porze porannej,
- ospałość,
- zaparcia
- plączące się, suche włosy,
- nadmierne wypadanie włosów,
- obrzęki,
- wzrost masy ciała,
- zaburzenia miesiączkowania,
- suchość skóry,
- łamliwość paznokci,
- wysoki cholesterol,
- nawracające bóle głowy,
- uczucie zimna – marznięcie rąk i stóp,
- stany depresyjne,
- niepłodność.
DIAGNOSTYKA
Do podstawowych badań przydatnych w diagnostyce chorób tarczycy należy:- TSH – hormon tyreotropowy, tyreotropina – wydzielana przez przysadkę mózgową w celu pobudzenia tarczycy do syntezy hormonów. Jej poziom wzrasta w pierwotnej niedoczynności tarczycy.
- Stężenie fT4 i fT3 – wolne hormony tarczycy, przy czym T4 (tyroksyna) jest prohormonem, który w trakcie konwersji zostaje przekształcony do T3 (trójjodotyronina) – aktywnej formy hormonu tarczycy w organizmie.
- Stężenie przeciwciał anty – TPO – badamy w kierunku choroby Hashimoto, która przyczynia się do powstania niedoczynności tarczycy.
LECZENIE
Leczenie niedoczynności tarczycy opiera się przede wszystkim na farmakoterapii, czyli podaży hormonu tarczycy – tyroksyny w postaci lewotyroksyny (najczęściej stosuje się Euthyrox lub Letrox). Poza farmakoterapią istotną rolę w leczeniu niedoczynności tarczycy ma sposób odżywiania, czyli dieta.
DIETA W NIEDOCZYNNOŚCI TARCZYCY
Dieta w niedoczynności tarczycy powinna być zbilansowana i przeciwzapalna. Powinna bazować na warzywach i owocach, zawierać pełnowartościowe białko, węglowodany złożone oraz zawierać odpowiednią ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega 3 i omega 6 w stosunku 1:4-5. Istotna jest również gęstość odżywcza diety. Ważne, z punktu widzenia tarczycy, jest pokrycie zapotrzebowania na jod, żelazo, cynk, selen, witaminę D, B12, C i E. Dieta w chorobach gruczołu tarczowego powinna charakteryzować się niskim indeksem glikemicznym. Niski indeks glikemiczny diety jest istotny dla chorujących na niedoczynność tarczycy, ponieważ osoby te często zmagają się z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej organizmu tj. np. insulinooporność czy cukrzyca typu 2. Osobom chorującym na niedoczynność tarczycy zaleca się spożywanie 4 do 5 posiłków dziennie, w odstępie 3 – 4 godzin. Taki rozkład posiłków w ciągu dnia nie spowoduje spowolnienia tempa przemiany materii, które ma miejsce podczas nieregularnego odżywiania. Ostatni posiłek powinien być spożyty na 2-3 godziny przed snem.Zapotrzebowanie energetyczne
Ilość kcal powinna być indywidualnie dopasowana do pacjenta, z uwzględnieniem jego płci, wieku, codziennej aktywności fizycznej, stanu fizjologicznego (np. ciąża) oraz chorób współistniejących. Należy pamiętać, że duże restrykcje kaloryczne mogą spowodować wzrost stężenia tyreotropiny (TSH) i skutkować spowolnieniem przemiany materii. Niedożywienie białkowo – kaloryczne powoduje wzrost poziomu TSH i spowolnienie pracy tarczycy. Jest to odpowiedź organizmu na niedobór energii i/lub białka w diecie.Białko
Powinno pokrywać 15- 20% zapotrzebowania energetycznego diety. Jego źródłem powinny być produkty pochodzenia zwierzęcego (chude mięso, ryby, nabiał, jaja), zawierające pełnowartościowe białko. Białko jest wykorzystywane do produkcji hormonów tarczycy, ponadto pozytywnie wpływa na gospodarkę energetyczną osób chorujących na niedoczynność tarczycy poprzez przyspieszenie przemiany materii. Dodatkowo, warto wspomnieć, że spożywanie odpowiedniej ilości pełnowartościowego białka z dietą hamuje nadmierne wypadanie włosów, które często towarzyszy niedoczynności tarczycy.Tłuszcz
Nie powinien przekraczać 30% wartości energetycznej diety. Ograniczeniu do <10% energii ogółem podlegają nasycone kwasy tłuszczowe, które znajdują się w produktach pochodzenia zwierzęcego, żywności typu fast food. Wyjątkiem są tutaj ryby i owoce morza będące źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega – 3. Zaleca się spożywanie produktów roślinnych, które są źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych (np. oliwa z oliwek, olej lniany, siemię lniane, awokado, orzechy, pestki i nasiona itp.). Istotną rolę w niedoczynności tarczycy wykazują kwasy tłuszczowe omega – 3, które poza właściwościami przeciwzapalnymi pobudzają konwersję T4 do T3. Należy wystrzegać się niskotłuszczowych diet, które przyczyniają się do zaburzeń wchłaniania, głównie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, które z kolei stymulują konwersję (przemianę) T4 w aktywną formę– T3 w wątrobie, a także poprawiają wrażliwość tkanek organizmu na działanie hormonów tarczycy.Węglowodany
Powinny stanowić ok. 50% zapotrzebowania energetycznego diety. Węglowodany w diecie osób z niedoczynnością tarczycy powinny występować w postaci złożonej (np. produkty zbożowe z pełnego przemiału). Charakteryzują się one niskim indeksem glikemicznym, zawierają więcej witamin, składników mineralnych i błonnika.WITAMINY I SKŁADNIKI MINERALNE ISTOTNE W NIEDOCZYNNOŚCI TARCZYCY
Jod
Jod jest składnikiem niezbędnym do syntezy hormonów tarczycy. Zarówno niedobór jodu jak i jego nadmiar może negatywnie wpływać na funkcje tarczycy. Do głównych źródeł jodu w pożywieniu można zaliczyć owoce morza i ryby (w szczególności dorsz i halibut).Selen
Tarczyca jest jednym z organów, gdzie koncentracja tego pierwiastka jest największa, gdyż selen wchodzi w skład centrum aktywnego wielu enzymów, tzw. selenoprotein, biorących udział w metabolizmie hormonów tarczycy. Selen wchodzi w skład enzymu – dejodynazy, który bierze udział w przekształceniu tyroksyny (T4) do trijodotyroniny (T3). W przypadku niedoboru selenu dochodzi do obniżenia konwersji T4 do T3, co skutkuje spadkiem stężenia trijodotyroniny i spowolnienia pracy tarczycy. Ponadto, niedobór selenu zmniejsza przyswajalność jodu. Do najbogatszych źródeł selenu w pożywieniu należą skorupiaki i ryby (a zwłaszcza dorsz, tuńczyk, halibut), jaja, krewetki, sardynki, grzyby, orzechy brazylijskie, mleko i jego przetwory.Żelazo
Żelazo jest składnikiem tarczycowej peroksydazy jodującej, która odpowiada za aktywację przemiany tyreoglobuliny do tyroksyny oraz T3. Niedobór żelaza w organizmie może prowadzić do obniżenia poziomu T3 oraz wzrostu TSH i objawów tzw. „leniwej” tarczycy. Do najlepszych źródeł żelaza należy: wątróbka, czerwone mięso (wołowina, cielęcina), mięso z indyka, jaja, mleko i produkty mleczne, natka pietruszki.Cynk
Pierwiastek ten wchodzi w skład białek receptorowych trójjodotyroniny. Jego niedobór uniemożliwia prawidłowe wiązanie T3, co skutkuje obniżeniem poziomu T3 i T4. Ponadto, niewystarczająca ilość cynku w organizmie powoduje obniżenie tempa metabolizmu hormonów. Do najbogatszych produktów w ten mikropierwiastek należą m.in: sery podpuszczkowe, jaja, kasza gryczana, zarodki pszenne i pestki dyni, a także pieczywo pełnoziarniste i mięso.Witamina D
Stężenie 25(OH)D3 jest najlepszym wskaźnikiem statusu witaminy D w organizmie. Coraz częściej podkreśla się znaczenie witaminy D dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Wynika to z faktu, że w tkankach gruczołu tarczowego znajdują się receptory dla tej witaminy. W przeprowadzonych badaniach odnotowano niskie stężenie witaminy D w surowicy u osób zmagających się z niedoczynnością tarczycy w porównaniu do grupy kontrolnej osób zdrowych. Zaobserwowano również ujemną korelację między poziomem witaminy D3 a stężeniem TSH (im wyższy poziom witaminy D3 tym niższe/ w normie poziomy TSH). Zwrócono również uwagę na rolę witaminy D3 (aktywnej formy – kalcytriolu) w hamowaniu rozwoju i progresji raka tarczycy. Głównym źródłem witaminy D3 jest synteza skórna. W okresie letnim najlepiej eksponować się na 15 – 20 minut w godzinach 12:00 -15:00 na promieniowanie słoneczne. W okresie od września do kwietnia w Polsce promieniowanie UVB jest zdecydowanie słabsze, dlatego zaleca się suplementację witaminy D w tym czasie.Witaminy antyoksydacyjne (A,C,E)
Dieta osób cierpiących na niedoczynność tarczycy powinna obfitować w antyoksydanty, które łagodzą stres oksydacyjny, będący czynnikiem niszczącym komórki tkanki tarczycowej. Produktami, które powinny zostać uwzględnione w diecie są masło, żółtko jaj, wątróbka, czerwone i pomarańczowe, a także ciemnozielone warzywa, jak: marchewka, papryka, pietruszka, dynia, brokuły, pomidory, szpinak, pomarańcze, brzoskwinie, wiśnie.INTERAKCJE LEKÓW Z ŻYWNOŚCIĄ
Farmakoterapia stosowana w niedoczynności tarczycy polega na podawaniu odpowiednio dostosowanych do pacjenta dawek lewotyroksyny . Okazuje się, że sposób odżywiania oraz skład diety ma istotny wpływ na efekt terapii. W przeprowadzonych badaniach potwierdzono, że pozytywny wpływ na wchłanianie tyroksyny wykazuje spożywanie witaminy C oraz przyjmowanie leku rano, na godzinę przed śniadaniem. Z kolei spożywanie śniadania zawierającego soję, bogatego w wapń, błonnik czy spożytego z sokiem grejpfrutowym lub kawą negatywnie oddziałuje na wchłanianie leku.Do pozostałych czynników mogących upośledzać wchłanianie lewotyroksyny należy:
- krótki odstęp czasu pomiędzy przyjęciem leku a spożyciem pokarmu,
- interakcje z innymi lekami ( inhibitory pompy protonowej, leki wiążące kwasy żółciowe, preparaty zawierające żelazo lub wapń, witaminę D),
- patologie przewodu pokarmowego/ choroby współistniejące (infekcja bakterii Helicobacter pylori, choroba refluksowa przełyku, celiakia, nietolerancja laktozy, zespół jelita drażliwego), nietolerancja na któryś ze składników leku zawierającego lewotyroksynę.
GOITROGENY I SIARKOCYJANY
Czyli substancje występujące w pożywieniu, hamujące metabolizm jodu, przez co ten mikroskładnik nie może być wykorzystany do syntezy hormonów tarczycy. Zaliczamy do nich siarkocyjany oraz goitrogeny. Poprzez zaburzenie metabolizmu hormonów prowadzą one do przerostu gruczołu tarczowego, czyli powstania tzw. wola. Głównym źródłem goitrogenów są warzywa takie jak: kalafior, brokuł, kalarepa, jarmuż, rzepa, jak również popularna kasza jaglana czy soja. W problemach z tarczycą nie zaleca się częstego spożywania dużych ilości ww. warzyw w postaci surowej, np. pijąc często smoothie w jarmużu czy innych zielonych warzyw zawierających goitrogeny. Nie oznacza to jednak, że należy całkowicie zrezygnować z tych wartościowych produktów. Istnieją sposoby na zmniejszenie zawartości goitrogenów w żywności. Jest to:- gotowanie bez przykrycia (przez min. 30 minut) – zmniejsza ilość goitrogenów o 90% w stosunku do surowca wyjściowego,
- gotowanie na parze – zmniejsza ilość goitrogenów o 67% w porównaniu do surowca wyjściowego,
- blanszowanie, a następnie zamrożenie.
Jeśli zmagasz się z niedoczynnością tarczycy i nie wiesz jak zdrowo odżywiać się w tej chorobie, ułożymy jadłospis dostosowany do Twoich potrzeb:
Bibliografia
- Pastusiak K., Michałowska J., Bogdański P. Postępowanie dietetyczne w chorobach tarczycy, Varia Medica 2018, tom 2, nr 2, str. 111 – 115.
- Tuchendler P., Zdrojewicz Z. Dieta w chorobach tarczycy, Med Rodz 2017; 20(4): 299-303.
- Zakrzewska E., Zegan M., Michota – Katulska E. Zalecenia dietetyczne niedoczynności tarczycyprzy współwystępowaniu choroby Hashimoto, CHEM. TOKSYKOL. – XLVIII, 2015, 2, str. 117 – 127.
- Kolanowski W., Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega – 3 – znaczenie zdrowotne w obniżaniu ryzyka chorób cywilizacyjnych, CHEM. TOKSYKOL. – XL, 2007, 3, str. 229 – 237.
- Fruzza G., Demeterco-Berggren C., Lee Jones K., Unawareness of the effects of soy intake on the management of congenital hypothyroidism, Pediatrics 2012 Sep;130(3):e699-702.
- Babiker, Alawi A., Atawi M.A., Alwan I.A., The role of micronutrients in thyroid dysfunction, Sudan J Paediatr 2020;20(1):13-19.
- Ratajczak A.E., Moszak M., Grzymisławski M., Zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto, Piel Zdr Publ. 2017;7(4):305–311.
- Centanni , Benvenga S., Sachmechi I., Diagnosis and management of treatment-refractory hypothyroidism: an expert consensus report, J Endocrinol InvesT 2017 Dec;40(12):1289-1301.
- Husein MackawyM., Al-Ayed B.M., Al-Rashidi B.M. Vitamin d deficiency and its association with thyroid disease, Int J Health Sci (Qassim) 2013 Nov;7(3):267-75.
- Kim D., The Role of Vitamin D in Thyroid Diseases, Int J Mol Sci. 2017 Sep 12;18(9): 1949.
- ElRawi , Ghanem N.S., ElSayed N.M., AliH.M., Rashed L.A., Mansour M.M., Study of Vitamin D Level and Vitamin D Receptor Polymorphism in Hypothyroid Egyptian Patients, J Thyroid Res. 2019 Aug 26;2019:3583250.
