Niepłodność – znaczenie stylu życia i diety
Z tego artykułu dowiesz się: Jakie czynniki żywieniowe wpływają na problemy z płodnością? Jaki wpływ na płodność i donoszenie ciąży ma wysoki poziom homocysteiny (hiperhomocysteinemia)? Dlaczego odtłuszczone produkty mleczne nie są dobry wyborem dla kobiet? Jaki rodzaj diety jest polecany dla kobiet starających się o dziecko? Na jakie składniki odżywcze trzeba zwrócić szczególną uwagę przygotowując […]
- Jakie czynniki żywieniowe wpływają na problemy z płodnością?
- Jaki wpływ na płodność i donoszenie ciąży ma wysoki poziom homocysteiny (hiperhomocysteinemia)?
- Dlaczego odtłuszczone produkty mleczne nie są dobry wyborem dla kobiet?
- Jaki rodzaj diety jest polecany dla kobiet starających się o dziecko?
- Na jakie składniki odżywcze trzeba zwrócić szczególną uwagę przygotowując się do ciąży?
- Jakie znaczenie dla układu rozrodczego ma odpowiednia ilość snu?
TŁUSZCZE – MUFA i PUFA
Występujące w żywności tłuszcze dzieli się, w zależności od liczby występujących podwójnych wiązań, na kwasy tłuszczowe: nasycone (SFA – Saturated Fatty Acids), jednonienasycone (MUFA – Monounsaturated Fatty Acids) i wielononienasycone (PUFA – Polyunsaturated Fatty Acids). Wśród PUFA wyróżniamy dwie grupy: omega 3 (kwasy α-linolenowego – ALA, dokozaheksaenowy – DHA i eikozapentaenowy – EPA) oraz omega 6 (kwas linolowy – LA, arachidonowy – AA). Do źródeł ALA i LA należą produkty roślinne: oleje, w tym: krokoszowy, lniany, słonecznikowy, sezamowy i sojowy; orzechy włoskie, nasiona sezamu czy siemię lniane.Sugeruje się, że PUFA zmniejszają ryzyko niepłodności i wspomagają funkcje reprodukcyjne, ponieważ zwiększają wrażliwość na insulinę i zmniejszają stan zapalny. Uważa się również, że kwasy tłuszczowe n-3 odgrywają rolę w zapobieganiu niektórym chorobom nowotworowym, takim jak rak piersi, rak jelita grubego, mogą zmniejszać ryzyko depresji poporodowej, zaburzeń depresji maniakalnej, demencji (choroba Alzheimera i inne), nadciśnienia tętniczego, cukrzycy. Ponadto, mogą odgrywać pozytywną rolę w zapobieganiu zespołowi stresu przedmiesiączkowego, zwłaszcza bolesnemu miesiączkowaniu i uderzeniom gorąca związanym z menopauzą. Prawdopodobnie jest to wynikiem zmniejszonej produkcji eikozanoidów, cząsteczek prozapalnych, które powstają podczas występowania zwiększonej ilości kwasów tłuszczowych n-6 w diecie. Wystarczające spożycie PUFA n-3 jest również korzystne dla kobiet z cukrzycą ciężarnych, ponieważ zapobiegają rozwojowi opóźnionych chorób metabolicznych związanych z makrosomią (nadmierną masą) u potomstwa. Wykazano również pozytywny wpływ kwasów tłuszczowych n-3 na metabolizm glukozy i masę ciała.W badaniach zaobserwowano, że kobiety, których dieta wykazywała wysoką zawartość PUFA w całkowitej wartości energetycznej, miały znacząco niższe poziomy homocysteiny w porównaniu z pacjentkami o niskim odsetku tych kwasów w wartości energetycznej ich dziennej porcji odżywczej.W ostatnim czasie kilka badań interwencyjnych udokumentowało korzystne działanie suplementacji n-3 PUFA na poziomy homocysteiny w osoczu. Podkreśla się również, że dieta bogata w MUFA odgrywa ważną rolę w zapobieganiu i leczeniu chorób metabolicznych. Wyniki badań potwierdziły, że wysokie poziomy homocysteiny były istotnie ujemnie skorelowane z obecnością zarówno MUFA, jak i PUFA, zwłaszcza ALA, prekursora wielonienasyconych kwasów tłuszczowych n-3 (EPA i DHA) w diecie. Dlatego, w odniesieniu do zapobiegania zaburzeniom niepłodności u wszystkich kobiet, zwłaszcza tych z PCOS, rozsądne wydaje się wprowadzenie diety śródziemnomorskiej, która jest naturalnie bogata w korzystny tłuszcz, ponieważ może być elementem wspierającym leczenie i zapobiegającym długotrwałym komplikacjom związanym z chorobą. Zwiększone spożycie PUFA, w tym kwasu α-linolowego, w diecie wydaje się być ważnym czynnikiem zapobiegającym hiperhomocysteinemii.WITAMINY I SKŁADNIKI MINERALNE
Mikroelementy nie dostarczają energii organizmowi, jednak ich podaż jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu (m.in. do przebiegu procesów anabolicznych – budowy i katabolicznych – rozkładu). Mikroskładniki odgrywają istotną rolę na różnych etapach związanych z płodnością.Niedobór witamin B9,B12, B6, D, selenu, wapnia czy żelaza powiązano z problemami z płodnością. Wiele kobiet cierpi na niedobory tych mikroskładników.Suplementacja pierwiastkami śladowymi u kobiet z niepłodnością może pozytywnie wpływać na jakość oocytów i zarodków, implantację i częstość żywych urodzeń. Tak np., u kobiet z niewyjaśnioną bezpłodnością suplementacja witaminą E spowodowała pogrubienie ściany endometrium poprzez działanie antyoksydacyjne i przeciwzakrzepowe (zwiększenie ukrwienia endometrium i pęcherzyków). W innym badaniu zaobserwowano, że po 3 miesiącach suplementacji preparatem zawierającym mikroelementy, u kobiet mających problem z zajściem w ciążę, 26% w grupie przyjmujących suplement, zaszło w ciążę w porównaniu do żadnej z kobiet w grupie placebo. Wyniki te sugerują, że wyrównanie niedoborów mikroelementów w postaci suplementu może być pomocne w optymalizacji ich zdrowia reprodukcyjnego.Badania wskazują, iż kobiety w wieku rozrodczym, które mają problem z zajściem w ciążę mają niższe, niż zalecane, poziomy niektórych mikroelementów. W związku z tym, suplementacja mikroelementami może wspomóc funkcje reprodukcyjne, pomagając przywrócić prawidłowe poziomy pierwiastków śladowych w organizmie, wzmocnić system obrony antyoksydacyjnej, zmniejszyć stres oksydacyjny, poprawić jakość oocytów i zarodków, skrócić czas potrzebny do zapłodnienia i tym samym zwiększyć szansę na zajście w ciążę. Ponadto, suplementacja pierwiastkami śladowymi u kobiet z niepłodnością może pozytywnie wpływać na implantację i częstość żywych urodzeń.WITAMINA D
O tej witaminie pisze się i mówi ostatnio bardzo dużo. Obecnie większość Polaków zmaga się z deficytem, a niektórzy ze skrajnym niedoborem tej witaminy. Głównym źródłem cholekalcyferolu jest synteza skórna, która najefektywniej zachodzi w godzinach 10:00 – 16:00 przy odsłonięciu i zarumienieniu 18% powierzchni skóry. Niestety, większość z nas w tych właśnie godzinach przebywa w biurze w pracy, szkole, na uczelni czy w domu. W związku z tym, mimo, że świeci słońce, my nie syntetyzujemy tak ważnej dla nas witaminy. Istnieją oczywiście pokarmowe źródła witaminy D3, np. łosoś, żółtka jaj, tran, sery, jednak zaspokajają one jedynie ok. 20% zapotrzebowania na ten składnik, pozostałą część stanowi synteza skórna lub suplementacja.Receptory dla witaminy D3 są obecne w każdej komórce naszego ciała, dlatego jest ona tak ważna dla zdrowia organizmu, w tym również dla jajników.Skoro witamina ta jest tak istotna, to jakie są konsekwencje jej niedoboru?Jest to m.in.: insulinooporność, depresja, nadciśnienie, choroba Parkinsona, Alzheimer, osteoporoza, choroby autoimmunologiczne (np. Hashimoto, cukrzyca typu I), nowotwory. Na niedobory witaminy D cierpią również kobiety z insulinoopornością czy PCOS, czyli w schorzeniach znacząco zmniejszających płodność kobiet. Suplementacja witaminą D u kobiet z PCOS lub tych z dużymi niedoborami tej witaminy, wpływa na poprawę częstotliwości miesiączki i płodność.WITAMINY Z GRUPY B
U kobiet mających problem z zajściem w ciążę stwierdzono duże niedobory witaminy B12 i kwasu foliowego, a tym samym wysokie poziomy homocysteiny. Optymalizacja poziomu homocysteiny jest związana z lepszą jakością zarodka i większą szansą na zajście w ciążę. Ponadto, analizując wyniki badania BioCycle (2005-2007), zaobserwowano związek między wysokimi poziomami homocysteiny, a brakiem owulacji u kobiet regularnie miesiączkujących. Dieta uboga w witaminy z grupy B, takie jak: B9, B12, B6 sprzyja hiperhomocysteinemii.Wymienione witaminy są niezbędne w przekształceniu homocysteiny w metioninę lub cysteinę. Hiperhomocysteinemia w istotny sposób zwiększa ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej płodu, powikłań w późnej ciąży takich jak, np.: stan przedrzucawkowy, opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego, przedwczesny poród czy śmierć wewnątrzmaciczna płodu.Podczas prowadzonych badań, zaobserwowano korelację między poziomem homocysteiny w płynie pęcherzykowym, a suplementacją kwasem foliowym. Niższe poziomy homocysteiny u kobiet przyjmujących suplementację były związane z większą liczbą dojrzałych oocytów (komórki dające początek komórkom jajowym).Udowodniono, że wysoki poziom homocysteiny w płynie pęcherzykowym w jajniku wpływa na wczesny okres implantacji oraz embriogenezy i utrudnia dopływ krwi do łożyska oraz upośledza jego funkcje prowadzące do utraty ciąży, zahamowania rozwoju płodu lub wad wrodzonych u dziecka.Przedłużona hiperhomocysteinemia prowadzi również do upośledzenia implantacji zapłodnionego jaja i ukrwienia łożyska. Wykazano, że hiperhomocysteinemia ma bezpośrednie właściwości teratogenne (toksyczne) i jest czynnikiem ryzyka nawracających poronień i wczesnych porodów.W badaniach wykazano, że suplementacja kwasem foliowym zwiększyła szansę na poczęcie dziecka u kobiet z nieregularnymi, krótkimi lub długimi cyklami menstruacyjnymi. Dodatkowo, dieta bogata w witaminę B12 i kwas foliowy zmniejsza ryzyko niepłodności z powodu zaburzeń owulacji.Ważną witaminą z grupy B w kontekście płodności kobiet jest także witamina B6. Witamina ta jest odpowiedzialna między innymi za utrzymanie odpowiedniego stężenia progesteronu we krwi. Ma to istotny wpływ na płodność kobiet, gdyż niskie wartości progesteronu, przyczyniają się w głównej mierze do zaburzeń fazy lutealnej cyklu menstruacyjnego.DIETA
Najważniejszym i często najsłabszym punktem w utrzymaniu funkcji rozrodczych jest dieta. Sposób odżywiania ma ogromny wpływ na szanse poczęcia, gdyż źle odżywiony organizm kobiety nie będzie w stanie utrzymać rozwijającego się płodu.W odżywianiu nie tylko istotna jest podaż energii, ale przede wszystkich dostarczanie odpowiedniej ilości składników odżywczych (w szczególności tych omówionych powyżej), które zapewniają prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Rzeczywiście, zdolna do życia ciąża jest ściśle związana z jakością oocytów, która z kolei wiąże się ze środowiskiem pęcherzykowym. W tym względzie wykazano, że wzrost oocytów jest wrażliwy na zmiany w środowisku pęcherzyków, zwłaszcza zmiany składników odżywczych. Wykazano, że różnice w żywieniu matek mogą mieć istotny wpływ na aktywność metaboliczną oocytów, jakość oocytów i powstały zarodek oraz jego rozwój.W związku z tym stwierdzono, że stan odżywienia matki przed zapłodnieniem jest ważnym czynnikiem warunkującym wzrost embrionalny i płodowy.Model diety śródziemnomorskiej charakteryzuje się bogatą wartością odżywczą, niskim indeksem glikemicznym (IG), wysokim spożyciem warzyw i owoców, a co za tym idzie antyoksydantów i przede wszystkim dobrej jakości tłuszczów, wykazujących działanie przeciwzapalne. W związku z tym, dieta ta jest polecanym modelem dla par starających się o dziecko. Częstym problemem w odżywianiu społeczeństwa jest duża ilość przetworzonych węglowodanów. Węglowodany należą do składników żywności, które w większym stopniu niż inne wpływają na poziom glukozy i insuliny we krwi, a jak już wcześniej wspomniałam, wrażliwość insulinowa może być ważnym wyznacznikiem owulacji i płodności. Natomiast, w badaniach wykazano, że stosowanie diety o niskim ładunku glikemicznym (LG) wiąże się ze znaczną redukcją masy ciała jak również z niższą hiperinsulinemią poposiłkową u kobiet z PCOS.Marsh i in. ujawnili, że dieta z niskim IG znacznie poprawiła wrażliwość na insulinę w porównaniu z klasyczną zrównoważoną dietą. Ponadto, stosowanie tej diety wiązało się z częstym przywracaniem regularnych miesiączek (95% kobiet leczonych dietą o niskim IG w porównaniu z 63% kobiet leczonych klasyczną dietą zrównoważoną), prawdopodobnie z powodu poprawy wrażliwości na insulinę i zmniejszenia androgenów. Dodatkowo, zaobserwowano korzystny wpływ tej diety na profil lipidowy .W literaturze naukowej wykazano, iż spożywanie niskotłuszczowych produktów mlecznych przyczyniało się do klinicznych objawów nadmiaru androgenów (jednej ze składowych PCOS), które mogą prowadzić do braku owulacji.Wykazano, że spożywanie odtłuszczonych produktów mlecznych może być powiązane z wyższym ryzykiem wystąpienia niepłodności owulacyjnej, natomiast spożywanie produktów mlecznych pełnotłustych nie wykazywało takiej zależności. Jednocześnie w tych samych badaniach nie wykazano związku pomiędzy spożyciem laktozy i niepłodnością.Związek odłuszczonego mleka i jego produktów na niepłodność wiąże się ze zmianami jakościowymi, które powstają podczas procesów technologicznych jego odtłuszczania. Produkty mleczne zawierają w swoim składzie hormony żeńskie takie jak m.in.: prolaktyna, GnRH, estrogeny oraz progesteron, hormony męskie lub ich prekursory np. testosteron, androstendion, dihydrotestosteron, a także IGF-1. Estrogeny, progesteron oraz niektóre męskie hormony płciowe należą do substancji rozpuszczalnych w tłuszczach. Podczas procesów technologicznych, mających na celu usunięcie tłuszczu z produktów mlecznych, dochodzi do usunięcia również tych hormonów, jednocześnie pozostawiając rozpuszczalne w wodzie niektóre androgeny, IGF-1 i prolaktynę. Nadmiar męskich hormonów zaburza owulację, ponadto nadmiar IGF-1 dodatkowo obniża stężenie produkowanego przez organizm białka SHBG (białko wiążące hormony płciowe), co skutkuje większą ilością krążącego wolnego testosteronu w organizmie. Dodatkowo, nadmierne stężenie prolaktyny – hormonu, który stymuluje gruczoły piersiowe do produkcji mleka, może powodować wygaszanie owulacji.W procesach technologicznych odtłuszczania mleka dochodzi również do usunięcia witaminy D, która, jak opisano powyżej, wpływa na płodność.SEN
Sen jest niezbędnym czynnikiem zdrowia fizycznego oraz psychicznego. Zaburzenia snu (bezsenność) lub zbyt krótki sen (≤ 6 godzin) są związane z zaburzeniami psychologicznymi (depresja), chorobami układu krążenia, układu nerwowego czy zaburzeniami poziomu glukozy we krwi. Zbyt krótki sen lub słaba jakość snu mogą również wpływać niekorzystnie na zdolności reprodukcyjne.W badaniach wpływu zaburzeń snu na funkcje rozrodcze szczególną uwagę poświęcono pracy zmianowej. W badaniach zaobserwowano wiele niekorzystnych skutków pracy zmianowej (m.in. nieregularne miesiączki, bolesna menstruacja, zwiększona częstość poronień, niska masa urodzeniowa niemowlęcia).Ponadto, w badaniach stwierdzono związek między zbyt małą ilością snu (5,5 godziny), a wzrostem TSH. Wysoki poziom TSH ma wpływa na bezowulacyjne owulacje, nawracające poronienia, zaburzenia miesiączkowania lub brak miesiączki, co w istotnym stopniu przekłada się na płodność.Stwierdzono powiązanie między słabą jakością snu i/ lub krótkim snem na hormony związane z reprodukcją. Ponadto, zwrócono uwagę na wpływ krótkiego snu na obniżenie odporności organizmu, co również wpływa na funkcje reprodukcyjne.Podsumowując, podczas przygotowań do ciąży czy problemów związanych z niepłodnością bądź utrzymaniem ciąży, należy zwrócić szczególną uwagę na stan odżywienia organizmu. Najważniejszym i podstawowym czynnikiem warunkujący płodność jest dieta, natomiast celowana suplementacja (dopasowana na podstawie wyników badań) jest dobrym sposobem na szybkie wyrównanie istniejących niedoborów. Poza dietą, ewentualną suplementacją należy zadbać o sen, odpowiednie nawodnienie oraz ruch, najlepiej na świeżym powietrzu.Bibliografia
- Clin Med Insights Womens Health.2019 Apr 23;12:1179562X19843868. doi: 10.1177/1179562X19843868. eCollection 2019. The Impact of Preconceptional Multiple-Micronutrient Supplementation on Female Fertility. Schaefer E., Nock D.
- Westphal L, Polan M, Trant A. Double-blind, placebo-controlled study of FertilityBlend: a nutritional supplement for improving fertility in women. Clin Exp Obstet Gynecol. 2006;33:205–208.
- Agrawal R, Burt E, Gallagher AM, Butler L, Venkatakrishnan R, Peitsidis P. Prospective randomized trial of multiple micronutrients in subfertile women undergoing ovulation induction: a pilot study. Reprod Biomed Online. 2012;24:54–60
- Chavarro JE, Rich-Edwards JW, Rosner BA, Willett WC (2007a). Dietary fatty acid intakes and the risk of ovulatory infertility. Am J Clin Nutr. 85: 231–7.
- Chavarro J.E., Rich-Edwards J.W., Rosner B.A., Willett W.C. A prospective study of dairy foods intake and anovulatory infertility. Hum Reprod 2007; 22(5): 1310-1347.
- Czerwonogrodzka-Senczyna A., Jerzak M, Jeznach-Steinhagen A, Karzel K, Boniecka I. Content of fatty acids in a diet and the homocysteine levels in women with fertility disorders. Neuro Endocrinol Lett.2018 Mar;39(1):56-64.
- A., Rachoń D. Dietary interventions in the treatment of women with polycystic ovary syndrome. Nutrition, Obesity & Metabolic Surgery 2014; 1, 1: 14–19.
- Jahangirifar M, Taebi M, Nasr-Esfahani MH, Askari GH. Dietary Patterns and The Outcomes of Assisted Reproductive Techniques in Women with Primary Infertility: A Prospective Cohort Study. Int J Fertil Steril.2019 Jan;12(4):316-323
- Irani M, Seifer DB, Grazi RV, Irani S, Rosenwaks Z, Tal R. Vitamin D Decreases Serum VEGF Correlating with Clinical Improvement in Vitamin D-Deficient Women with PCOS: A Randomized Placebo-Controlled Trial. 2017 Mar 28;9(4)
- Tuchendler D., Bolanowski M. Sezonowość zmian stężeń witaminy D w organizmie, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2010, tom 6, nr 1.
- Kaczmarewicz E., Łukaszkiewicz J., Lorenc R.: Witamina D — mechanizm działania, badania epidemiologiczne, zasady suplementacji. Lab. Forum 2007; 11: 3–8.
- Michels K.A., Wactawski-Wende J., Mills JL., Schliep KC., Gaskins AJ., Yeung EH., Kim K., Plowden TC., Sjaarda LA., Chaljub EN., Mumford SL: Folate, homocysteine and the ovarian cycle among healthy regularly menstruating women. Hum Reprod. 2017 Aug 1;32(8):1743-1750.
- Szymański W., Kazdepka-Ziemińska A.: Effect of homocysteine concentration in follicular fluid on a degree of oocyte maturity. Ginekol Pol.2003 Oct;74(10):1392-6.
- Ebisch IM., Peters WH., Thomas CM., Wetzels AM., Peer PG., Steegers-Theunissen RP. Homocysteine, glutathione and related thiols affect fertility parameters in the (sub)fertile couple. Hum Reprod. 2006 Jul;21(7):1725-33.
- Marciniak – Łukasiak K. Rola i znaczenie kwasów tłuszczowych omega – 3. ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2011, 6 (79), 24 – 35.
- Wcisło T., Rogowski W. Rola wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega – 3 w organizmie człowieka. Cardiovascular Forum 2006, tom 11, nr 3.
- Koperwas M., Głowacka M. Problem niepłodności wśród kobiet i mężczyzn – epidemiologia, czynniki ryzyka, i świadomość społeczna. ASPEKTY ZDROWIA I CHOROBY, Tom 2, Nr 3, Rok 2017, s. 31 – 49.
- Kloss JD, Perlis ML, Zamzow JA, Culnan EJ, Gracia CR. Sleep, sleep disturbance, and fertility in women. Sleep Med Rev. 2015 Aug;22:78-87.
- Cathy A. Goldstein & Yolanda R. Smith. Sleep, Circadian Rhythms, and Fertility. Curr Sleep Medicine Rep (2016) 2:206–217.
- Jacqueline D Klossat et al. Sleep, Sleep Disturbance, and Fertility in Women, Sleep Med Rev 2015: 22, 78-87.
