Dieta w PCOS

Wrzesień jest miesiącem świadomości PCOS, m.in. dlatego postanowiłam przybliżyć Wam temat diety w Zespole Wielotorbielowatych Jajników (PCOS). Z tego artykułu dowiesz się, na co zwrócić uwagę w kwestii diety, suplementacji i aktywności fizycznej w PCOS. Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest najczęstszą endokrynopatią, która dotyka od 5% do 20% kobiet w wieku rozrodczym. PCOS – objawy […]
Wrzesień jest miesiącem świadomości PCOS, m.in. dlatego postanowiłam przybliżyć Wam temat diety w Zespole Wielotorbielowatych Jajników (PCOS). Z tego artykułu dowiesz się, na co zwrócić uwagę w kwestii diety, suplementacji i aktywności fizycznej w PCOS. Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest najczęstszą endokrynopatią, która dotyka od 5% do 20% kobiet w wieku rozrodczym.

PCOS - objawy

Do najczęstszych objawów PCOS należy:
  • zaburzenia miesiączkowania,
  • hirsutyzm (nadmierne owłosienie, tzw. typu męskiego, wystepujące u kobiet),
  • trądzik,
  • insulinooporność,
  • otyłość centralna (androidalna),
  • łysienie androgenowe,
  • niepłodność.
Zespół policystycznych jajników (PCOS) obejmuje zaburzenia rozrodcze, metaboliczne i hormonalne i odpowiada za 50–70% przypadków niepłodności bezowulacyjnej u kobiet w wieku rozrodczym.

PCOS - diagnostyka

Rozpoznanie PCOS opiera się na obecności dwóch z trzech następujących kryteriów rotterdamskich:
  • nieregularne miesiączki lub brak jajeczkowania;
  • kliniczne lub biochemiczne objawy hiperandrogenizmu;
  • obecność policystycznych jajników na przezpochwowym USG (USG TV).
Otyłość centralna, będąca jedną ze składowych zespołu metabolicznego, dotyczy nawet 50% kobiet zmagających się z PCOS. Otyłość centralną u kobiet w Europie stwierdza się przy obwodzie talii równym lub powyżej 80 cm. Kobiety z PCOS mają dwukrotnie większe ryzyko rozwoju zespołu metabolicznego w porównaniu do kobiet bez tego zespołu. Wyższe ryzyko incydentów sercowo – naczyniowych u kobiet z PCOS wynika nie tylko z otyłości centralnej, ale także  towarzyszących innych zaburzeń metabolicznych sprzyjających rozwojowi miażdżycy (m.in. dyslipidemii aterogennej), nadkrzepliwości i wysokiego ciśnienia tętniczego. Kobiety z rozpoznaniem PCOS charakteryzują się podwyższonym stężeniem triglicerydów w surowicy i obniżonym poziomem cholesterolu HDL, co jest również wynikiem towarzyszącej hiperandrogenemii. Wykazano również, że w porównaniu z grupą kontrolną kobiety z PCOS mają wyższe stężenia LDL w surowicy.

Zgodnie z najnowszymi zaleceniami AE&PCOS (the international Androgen Excess and PCOS Society) zmiana stylu życia powinna być leczeniem pierwszego rzutu u kobiet z PCOS, które mają nadwagę lub otyłość.

U kobiet z zdiagnozowanym PCOS często występuje insulinooporność (IO). U co czwartej otyłej kobiety z PCOS zaburzenia gospodarki węglowodanowej (IO, nietolerancja glukozy, cukrzyca typu 2) rozwijają się przed 30 rokiem życia. Hiperinsulinemia będąca efektem IO tkankowej wraz z hiperandrogenemią jest podstawowym zaburzeniem hormonalnym u kobiet z PCOS. Jednocześnie IO wraz z otyłością, występującą u 40–70% kobiet z PCOS, jest niewątpliwie czynnikiem ryzyka zaburzeń metabolicznych, w tym cukrzycy typu 2. Co ważne, IO występuje również u szczupłych kobiet z PCOS, a więc niezależnie od masy ciała. Insulinooporność i wynikająca z niej hiperinsulinemia stymulują wytwarzanie androgenów u kobiet z PCOS i utrudniają redukcję masy ciała.  

DIETA

Węglowodany Udowodniono, że spożywanie węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym (IG), a co za tym idzie dieta bogata w błonnik (48 g vs. 30 g dziennie), nie tylko poprawia wrażliwość insulinową, ale także obniża stężenia markerów zapalenia, tj. fibrynogen w surowicy, CRP i IL-6. U kobiet z PCOS wspomniane zmiany w diecie mogą nie tylko poprawić regularność cykli menstruacyjnych, zarówno przy dietach odchudzających, jak i dietach normokalorycznych, ale także jakość życia. Białko W badaniach wykazano, że dieta wysokobiałkowa (30% vs. 15% dziennego spożycia energii), która trwała 16 tygodni, skutkowała zmniejszeniem objawów depresji i zwiększeniem samooceny u kobiet z PCOS. Ponadto, dieta wysokobiałkowa połączona ze spożywaniem węglowodanów o niskim IG prowadzi do wzrostu wrażliwości na insulinę i spadku stężenia CRP w porównaniu z dietami konwencjonalnymi. Zaobserwowano również poprawę parametrów metabolicznych, takich jak znaczny spadek cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL, trójglicerydów i glukozy na czczo, a także zmniejszenie androgenemii [spadek poziomu testosteronu i wskaźnika wolnych androgenów (FAI)] w surowicy u kobiet na diecie o spożyciu białka 15-20% całości dobowego wydatku energetycznego. Ze względu na zalecane ograniczenie spożycia węglowodanów spożycie białka wraz z tłuszczem należy zwiększyć odpowiednio do 20% i 35% całkowitego dziennego wydatku energetycznego. Tłuszcze Wykazano, że suplementacja kwasami omega-3 może złagodzić objawy PCOS i przywrócić cykliczność krwawień menstruacyjnych. Wyniki badań nad wpływem kwasów omega-3 PUFA na zaburzenia metaboliczne u kobiet z PCOS wykazały, że poprawiają one insulinowrażliwość tkanek, a tym samym również lipidogram— triglicerydy, cholesterol całkowity i LDL. Ponadto, wykazano, że spożywanie kwasów tłuszczowych omega-3 może obniżać stężenie siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEA-S) i zwiększać stężenie globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG), obniżając w ten sposób FAI. Głównymi źródłami kwasów tłuszczowych omega-3 w pożywieniu są tłuste ryby  i owoce morza, olej rybny, olej lniany i olej z lnianki.

DIETA ŚRÓDZIEMNOMORSKA

Zalecanym modelem żywienia w PCOS jest dieta śródziemnomorska. Poza zwiększonym spożyciem ryb, owoców morza, orzechów, nasion, warzyw i owoców duże znaczenie w przypadku PCOS ma spożycie oliwy z oliwek, która jest jednym z głównych składników w diecie śródziemnomorskiej. Okazuje się, że długotrwałe spożywanie oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia może przyczynić się do spowolnienia postępu stanu zapalnego, poprawiając w ten sposób zarówno wrażliwość na insulinę, jak i wyrównawczą hiperinsulinemię również w PCOS. Warto nadmienić, że w przeprowadzonych badaniach zaobserwowano związek między niskim spożyciem kwasów tłuszczowych MUFA, którego źródłem jest m.in. kwas oleinowy pochodzący z oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia, a wysokim poziomem wolnego testosteronu w krwi kobiet z PCOS.

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA

Wśród niefarmakologicznych metod leczenia PCOS należy również podkreślić rolę ćwiczeń fizycznych, które wraz z dietą stanowią istotny element modyfikacji stylu życia. Od dawna wiadomo, że aktywność fizyczna poprawia insulinowrażliwość tkanek, a tym samym zmniejsza hiperinsulinemię. Ponadto udowodniono, że regularna aktywność fizyczna poprawia profil lipidowy, zwłaszcza obniża trójglicerydy, podwyższa poziom cholesterolu HDL, a dodatkowo prowadzi do obniżenia ciśnienia tętniczego. Okazuje się, że nawet niewielka redukcja masy ciała (o 2–5%) poprawia insulinowrażliwość tkanek docelowych, wpływa na poprawę zaburzeń hormonalnych, obniżając stężenie testosteronu i zwiększając stężenie SHBG, prowadzi do przywrócenia regularnych miesiączek oraz spontanicznych owulacji, przez co poprawia płodność. W przypadku kobiet otyłych (niezależnie od przyczyny otyłości) zaleca się podejmowanie umiarkowanej aktywności fizycznej przez co najmniej 150 minut w tygodniu, najlepiej pięć dni w tygodniu po co najmniej 30 minut każdy, przy 50–70% tętna maksymalnego (HRmax = 220 – wiek). Zalecane formy aktywności fizycznej to spacery, joga, ćwiczenia grupowe (ćwiczenia aerobowe), a także ćwiczenia nieobciążające stawów i mięśni, np. gimnastyka. jazda na rowerze, pływanie, aerobik w wodzie lub aqua jogging.

PSYCHOTERAPIA

Wyniki ostatnich badań wskazują, że kobiety z PCOS zmagają się z szeregiem zaburzeń psychicznych, dlatego też psycholog-terapeuta powinien być również zaangażowany w proces zmiany stylu życia i nawyków żywieniowych. Jednym z najczęstszych zaburzeń psychicznych u kobiet z PCOS jest zaburzenie depresyjne o nasileniu umiarkowanym i ciężkim, a aż 78% kobiet z tym zespołem może cierpieć na zaburzenia nastroju. Ponadto, pacjentki z PCOS charakteryzuje labilność emocjonalna przejawiająca się lękiem, irytacją lub smutkiem. U kobiet z PCOS, w porównaniu z kobietami zdrowymi, pięciokrotnie częściej występują zaburzenia lękowe, często w wyniku rozwoju otyłości i zaburzeń miesiączkowania, a tym samym problemów z płodnością i zajściem w ciążę. Diagnoza PCOS ma również negatywny wpływ na samoocenę. Głównie z powodu nadwagi lub otyłości i hiperandrogenizmu kobiety z PCOS częściej uważają się za nieatrakcyjne, co negatywnie wpływa na ich nastrój, emocje i relacje społeczne. Dodatkowo nadmierna masa ciała i hirsutyzm prowadzą do obniżenia ogólnej jakości życia i satysfakcji seksualnej w tej grupie kobiet. Dlatego też leczenie pacjentek z PCOS powinno koncentrować się również na edukacji o objawach samego zespołu i ich wpływie na jakość życia. Pacjentkom z PCOS zaleca się psychoterapię ukierunkowaną na poprawę nastroju oraz redukcję lęku i depresji, a także pracę nad emocjami związanymi z wyglądem i masą ciała. Terapia prowadząca do zmiany stylu życia poprzez modyfikację nawyków żywieniowych powinna być prowadzona równolegle z opieką dietetyka u pacjentek z PCOS.

SUPLEMENTACJA

Witamina D

Sugeruje się, że niedobór cholekalcyferolu może być również zaangażowany w patogenezę PCOS, ponieważ receptory tej witaminy (VDR) znajdują się również w podwzgórzu, przysadce mózgowej i jajnikach. Nic więc dziwnego, że coraz więcej danych wskazuje na jej udział w patogenezie zaburzeń owulacji, insulinooporności i hiperandrogenizmu u kobiet z PCOS. U pacjentek z PCOS (zwłaszcza otyłych) często obserwuje się niedobory witaminy D, co może przyczyniać się do nasilenia zaburzeń metabolicznych. W zależności od wyjściowego stężenia 25(OH)D3 w surowicy zaleca się suplementację cholekalcyferolu w dawkach 2000–4000 jednostek na dobę.

INOZYTOLE

Wyniki ostatnich badań wśród kobiet z PCOS wskazują na korzystny wpływ suplementacji diety D-chiro inozytolem (DCI), który, jak wykazano, poprawia wrażliwość na insulinę i zmniejsza hiperandrogenemię. Powyższe efekty obserwuje się przy suplementacji mio-inozytolem (MI) w dawce 2–4 g dziennie przez co najmniej trzy miesiące. Dodatkową suplementację należy rozważyć w przypadku trudności w leczeniu (zwłaszcza zaburzeń płodności i insulinooporności). Stosowanie innych witamin i minerałów należy rozważyć tylko w przypadku stwierdzonych niedoborów. Stwierdzono, że zawartość MI w ludzkim płynie pęcherzykowym jest ważna i dodatnio skorelowana zarówno z lepszą jakością oocytów, jak i stężeniem estradiolu. W badaniach wykazano, że podawanie DCI moduluje wydzielanie hormonu anty-Müllerowskiego (AMH), prawdopodobnie poprzez przywrócenie wrażliwości tkanek na insulinę u pacjentek z PCOS. Wykazano, że 1 – 1,5 g DCI podawanego dziennie istotnie zmniejszało stężenie AMH w osoczu. Taki wpływ na AMH może wyraźnie wskazywać na zmniejszenie przedwczesnego wygasania czynności jajników, typowego dla pacjentek z PCOS.

MIO czy D-CHIRO INOZYTOL?

Okazuje się, że zbilansowana kombinacja MI i DCI daje szansę redukcji zarówno stanu hiperinsulinemicznego (tj. insulinooporności) za pomocą DCI, jak i poprawy optymalnej funkcji jajników za pomocą MI (jajniki są zdolne do wytwarzania DCI). Stosunek MI : DCI powinien odpowiadać fizjologicznemu stosunkowi, który waha się od 40:1 do 100:1. Stosunek MI:DCI wynoszący 40:1 został zaproponowany jako podejście pierwszego rzutu do zintegrowanego leczenia inozytolami u pacjentek z hiperinsulinemią w PCOS. W przeprowadzonych badaniach podawanie DCI kobietom z PCOS skutkowało poprawą insulinowrażliwości, zmniejszeniem krążącego, wolnego testosteronu i zwiększoną częstością owulacji. Z kolei MI (mio - inozytol) poprawia wrażliwość na FSH, co korzystnie wpływa na czynność jajników i rozwój oocytów. Podsumowując, przyjmowanie preparatów zawierających MI i DCI w odpowiednim stosunku sprzyja poprawie wrażliwości na insulinę w wątrobie i mięśniach, co w konsekwencji prowadzi do zmniejszenia krążącej insuliny oraz przywrócenie poziomów MI w jajnikach, co z kolei skutkuje przywróceniem wrażliwości na FSH i lepszą jakością oocytów. Zmniejszenie hiperinsulinemii w wyniku suplementacji MI i DCI prowadzi do zwiększenia częstotliwości owulacji, przywrócenia regularnych miesiączek, zmniejszenia hiperandrogenizmu oraz poprawy gospodarki węglowodanowej organizmu. W przeprowadzonych badaniach, w grupie kobiet przyjmujących MI zaobserwowano statystycznie istotne zmniejszenie poziomu hormonu luteinizującego (LH) i prolaktyny oraz stosunku FSH do LH. Ponadto, odnotowano wzrost wrażliwości komórek na insulinę poprze poprawę takich parametrów jak: HOMA, stężenie insuliny w teście obciążenia glukozą. Zaobserwowano przywrócenie regularnych krwawień menstruacyjnych, zmniejszenie objętości jajników, częstsze występowanie owulacji, wyższe stężenie progesteronu w fazie lutealnej, a także wzrost stężenia SHBG (białka wiążącego hormony) i tym samym obniżenia poziomu wolnego testosteronu.   Podsumowując, sposób odżywiania, uzupełnienie niedoborów pokarmowych oraz styl życia mają istotne znaczenie w leczeniu kobiet z PCOS.  

 

   

 

 

Bibliografia

  • Grafika: Canva.com
dieta dieta przeciwzapalna e-book insulinooporność io pcos policystyczne jajniki typy pcos